Μαλαματένια λόγια στο μαντήλι
τα βρήκα στο σεργιάνι μου προχτές
τ’ αλφαβητάρι πάνω στο τριφύλλι
σου μάθαινε το αύριο και το χτες
μα εγώ περνούσα τη στερνή την πύλη
με του καιρού δεμένος τις κλωστές
Τ αηδόνια σε χτικιάσανε στην Τροία
που στράγγιξες χαμένα μια γενιά
Καλύτερα να σ έλεγαν Μαρία
και να ‘σουν ράφτρα μες στην Κοκκινιά
κι όχι να ζεις μ αυτή την κομπανία
και να μην ξέρεις τ άστρο του φονιά
Γυρίσανε πολλοί σημαδεμένοι
απ’ του καιρού την άγρια πληρωμή
στο μεσοστράτι τέσσερις ανέμοι
τους πήραν για σεργιάνι μια στιγμή
και βρήκανε τη φλόγα που δεν τρέμει
και το μαράζι δίχως αφορμή
Και σαν τους άλλους χάθηκαν κι εκείνοι
τους βρήκαν να γαβγίζουν στα μισά
κι απ’ το παλιό μαρτύριο να ‘χει μείνει
ένα σκυλί τη νύχτα που διψά
Γυναίκες στη γωνιά μ ασετιλίνη
παραμιλούν στην ακροθαλασσιά
Και στ’ ανοιχτά του κόσμου τα καμιόνια
θα ξεφορτώνουν στην Καισαριανή
Πώς έγινε με τούτο τον αιώνα
και γύρισε καπάκι η ζωή
Πώς το ‘φεραν η μοίρα και τα χρόνια
να μην ακούσεις έναν ποιητή
Του κόσμου ποιος το λύνει το κουβάρι
Ποιος είναι καπετάνιος στα βουνά
Ποιος δίνει την αγάπη και τη χάρη
και στις μυρτιές του Άδη σεργιανά
Μαλαματένια λόγια στο χορτάρι
ποιος βρίσκει για την άλλη τη γενιά
Με δέσαν στα στενά και στους κανόνες
και ξημερώνοντας μέρα κακή
τοξότες φάλαγγες και λεγεώνες
με πήραν και με βάλαν σε κλουβί
και στα υπόγεια, ζάρια τους αιώνες
παιχνίδι παίζουν οι αργυραμοιβοί
Ζητούσα τα μεγάλα τα κυνήγια
κι όπως δεν ήμουν μάγκας και νταής
περνούσα τα δικά σου δικαστήρια
αφού στον Άδη μέσα θα με βρεις
να με δικάσεις πάλι με μαρτύρια
και σαν κακούργο να με τιμωρείς.
Το τραγούδι αναφέρεται στην ιστορία του εργατικού κινήματος και μοιάζει η χρονική του αφετηρία να είναι η κατοχή και τέλος της ιδιότυπης αυτής αναδρομής,
η Επταετία.
Οι στίχοι αυτοί γράφτηκαν από τον Μάνο Ελευθερίου μέσα στην χούντα και γι’ αυτό το λόγο έχουν λογοκριθεί.
Στο πρωτότυπο λέει «κι όχι να ζεις μ’ αυτή τη συμμορία» ενώ στο δισκογραφημένο η λέξη που χρησιμοποιείται είναι «κομπανία». Επίσης έχει αλλάξει και ο στίχος
«και ξημερώματα Παρασκευή¨ σε ¨ξημερώνοντας μέρα κακή».
Μέρα Παρασκευή έγινε η 21η Απριλίου αλλά και η δολοφονία του Γρηγόρη Λαμπράκη.
Υπάρχει η άποψη πως οι στίχοι έχουν αναφορές σχετικές με τον Γιώργο Σεφέρη:
Η πρώτη στροφή αφορά την ανάγνωση του έργου τού Σεφέρη από τον Μάνο Ελευθερίου:
-Μαλαματένια λόγια στο μαντήλι, τα βρήκα στο σεργιάνι μου προχθές,
τ’ αλφαβητάρι πάνω στο τριφύλλι μου μάθαινε το αύριο και το χθες.
Η δεύτερη στροφή είναι αναφορά στο ποίημα «Ελένη» του Σεφέρη:
-Τα αηδόνια σε χτικιάσανε στην Τροία ~ «Τα αηδόνια δεν σε αφήνουνε να κοιμηθείς στις Πλάτρες».
Επίσης παρακάτω
-Γυναίκες στην γωνιά με ασετυλίνη, παραμιλούν στην ακροθαλασσιά.
~»σαν και μια τέτοια νύχτα στ᾿ ακροθαλάσσι του Πρωτέα σ᾿ άκουσαν σκλάβες Σπαρτιάτισσες κι έσυραν το θρήνο, κι ανάμεσό τους – ποιός θα το᾿ λέγε; – η Ελένη!»
Η τελευταία στροφή είναι αναφορά στο ποίημα «Επί Ασπαλάθων»
«Ετσι στον κάτω κόσμο πλέρωνε τα κρίματά του ο Παμφύλιος ο Αρδιαίος
ο πανάθλιος Τύραννος»
-πώς το ‘φεραν η μοίρα και τα χρόνια να μην ακούσεις έναν ποιητή
Ο Ποιητής αυτός είναι προφανώς ο Σεφέρης.
-Του κόσμου ποιος το λύνει το κουβάρι
ποιος είναι καπετάνιος στα βουνά
ποιος δίνει την αγάπη και τη χάρη
και στις μυρτιές του Άδη σεργιανά
μαλαματένια λόγια στο χορτάρι
ποιος βρίσκει για την άλλη τη γενιά.
Ο Σεφέρης πέθανε το 71, λίγα χρόνια πριν το τραγούδι. Και ο Ελευθερίου αναρωτιέται ποιος θα βρεθεί να τον αντικαταστήσει.
Φυσικά και όλα αυτά συνδέονται με την Χούντα. Μην ξεχνάμε η κηδεία του Σεφέρη ήταν αφορμή για μια από τις λιγοστές πορείες στην Ελλάδα της επταετίας.
Υπάρχει όμως και η άποψη ότι περισσότερο μάλλον τα «χώνει» στο Σεφέρη παρά τον εξυμνεί.
«…καλύτερα να σ’ έλεγαν Μαρία
και να ‘σουν ράφτρα μες στην Κοκκινιά
κι όχι να ζεις μ’ αυτή την κομπανία
και να μην ξέρεις τ’ άστρο του φονιά»
Να μας πεις για το τώρα δηλαδή, για τη σημερινή (την τότε) κατάσταση,
για τους καημούς του απλού κόσμου κι όχι να μένεις βολεμένος στο αστικό σου περιβάλλον…
Την δε κατάσταση την «περιγράφει» στις τρεις επόμενες στροφές.
και πιο κάτω…
«Του κόσμου ποιος το λύνει το κουβάρι
ποιος είναι καπετάνιος στα βουνά…»
Ποιός θα πει την αλήθεια;
Ποιός θ’ αντισταθεί;
«…μαλαματένια λόγια στο χορτάρι
ποιος βρίσκει για την άλλη τη γενιά»
Καλές οι Τροίες, οι Ελένες και η παρελθοντολογίες,
αλλά μ’ αυτά/μ’ αυτούς που έρχονται τι θα γίνει;
Ποιός θα τους μιλήσει;
Υπάρχει επίσης και η άποψη ότι ίσως ο Ελευθερίου να είχε κάποια στιγμή στείλει στο Σεφέρη κάποιο δείγμα της δουλειάς του και να μην είχε πάρει και πολύ κολακευτικά σχόλια!
Άλλωστε ο Σεφέρης δεν ήταν και πολύ γενναιόδωρος με τους «συναδέλφους» του. Λέγεται ότι υποτιμούσε τον Καρυωτάκη…
«Ζητούσα τα μεγάλα τα κυνήγια
κι όπως δεν ήμουν μάγκας και νταής
περνούσα τα δικά σου δικαστήρια
αφού στον Άδη μέσα θα με βρεις
να με δικάσεις πάλι με μαρτύρια
και σαν κακούργο να με τιμωρείς»
Αυτή η στροφή έχει μια ιδιαίτερη ιστορία.
Όταν ο Μάνος Ελευθερίου είχε ολοκληρώσει το μισό ποίημα
το έδειξε στον πολύ καλό του φίλο Γιώργο Ζαμπέτα,
ο οποίος όταν το διάβασε αναφώνησε:
»ρε μαγκάκο, αυτό δεν είναι για τραγούδι.. είναι για δικαστήρια!!»
** Η μελωδία του τραγουδιού γράφτηκε από το Μαρκόπουλο στα 13 του, όταν προσπαθούσε να βάλει άλλη μουσική σε κάλαντα και έπειτα από πολλά χρόνια την χρησιμοποίησε γι’ αυτό το υπέροχο τραγούδι. **
Στίχοι: Μάνος Ελευθερίου
Μουσική: Γιάννης Μαρκόπουλος
Ερμηνεία: Χαράλαμπος Γαργανουράκης, Λάκης Χαλκιάς, Τάνια Τσανακλίδου.
Δισκογραφία:
Γιάννης Μαρκόπουλος – Θητεία (1974)
Δεκαοκτώ – Tribute στον Γιάννη Μαρκόπουλο (2000)
Σημαντικά ιστορικά στοιχεία
Την 1η Μαΐου του 1944 στο «Σκοπευτήριο της Καισαριανής», εκτελούνται 200 Έλληνες αγωνιστές από τα κατοχικά στρατεύματα, ως εκδίκηση για τον θάνατο ενός Γερμανού στρατηγού. Ο Ελευθερίου είναι μόλις 6 ετών, αλλά το γεγονός αυτό στιγμάτισε μια ολόκληρη γενιά και στα μάτια των Κομμουνιστών τουλάχιστον, η εκτέλεση συνδέθηκε άρρηκτα με τα ιδεολογικά ξαδέλφια των Ναζί στην Ελλάδα, τους ακροδεξιούς1.
Η Ελλάδα του 1946 είναι ιδεολογικά διχοτομημένη σε «αριστερούς» και «δεξιούς» με αποτέλεσμα τον Ελληνικό εμφύλιο(1946-49). Είναι η αρχή του Ψυχρού πολέμου και στην Ελλάδα θα παιχτεί το πρώτο επεισόδιο.
Οι κομμουνιστές χάνουν τον πόλεμο κι υπόκεινται σε διώξεις, εξορία και λογοκρισία2. Οι συστηματικοί βασανισμοί, διωγμοί σε ξερονήσια (π.χ. Μακρόνησος, Άη Στράτης), στρατοδικεία και φυλακισμοί των Κομμουνιστών θα σταματήσουν το 1974 με την μεταπολίτευση.
Ο Ελευθερίου ανήκει στους αριστερούς και θα πέσει θύμα λογοκρισίας η δουλειά του την περίοδο της επταετίας. Ο στίχος «…παρά να ζεις με αυτήν την συμμορία και να μην ξέρεις τ’ άστρο του φονιά…» θα λογοκριθεί σε «…παρά να ζεις με αυτήν την κομπανία και να μην ξέρεις τ’ άστρο του φονιά…» όπως επίσης κι ο στίχος «… Με δέσαν στα στενά και στους κανόνες και ξημερώνοντας Παρασκευή …» θα αλλαχτεί σε «… Με ‘δέσαν στα στενά και στους κανόνες και ξημερώνοντας μέρα κακή…». Και οι δύο λέξεις που λογοκρίθηκαν, αποτελούν άμεση αναφορά στην Χούντα των Συνταγματαρχών που καταλαμβάνει την χώρα την 21η Απριλίου 1967, ημέρα Παρασκευή.
Σχετικά με τον Γιώργο Σεφέρη
Σύμφωνα με λήμμα στην wikipedia, Ο Μ. Ελευθερίου δημοσιεύει το τραγούδι στον δίσκο «Θητεία» το 1974, μετά την πτώση της Χούντας. Ο δίσκος – και πιθανότατα το «Μαλαματένια λόγια» – γράφετε από το 1971, άρα γράφετε μέσα στην επταετία.
Το 1971 είναι σημαντική χρόνια για τον Μ. Ελευθερίου. Οι σαφείς αναφορές των στίχων στον Γιώργο Σεφέρη δεν αφήνουν πολλά περιθώρια για αμφιβολίες, ο θάνατος του Σεφέρη το 1971 αποτελεί την αφορμή για να γραφτεί το τραγούδι.
Η αναφορά στον Σεφέρη, μπορεί να χρησιμοποιείται και γιατί αποτελούσε πιθανότατα μέρος της διδακτικής ύλης στα σχολεία εκείνη την περίοδο.
Ο Γ. Σεφέρης γεννήθηκε το 1900 και είναι ένας από τους τρεις σημαντικότερους Έλληνες ποιητές του περασμένου αιώνα μαζί με τους Ο. Ελύτη και Κ. Π. Καβάφη. Είναι ένας από τους δύο Έλληνες που έχει βραβευθεί με Νόμπελ λογοτεχνίας (1963).
Το γεγονός πως προσωπικότητες όπως ο T. S. Eliot είχαν προτείνει τον Σεφέρη για Νόμπελ το 1955 και το 1961 δείχνει την καθολική αναγνώριση στο πρόσωπο του Έλληνα ποιητή, σε παγκόσμια κλίμακα, από τις αρχές της δεκαετίας του 50’. Ο Σεφέρης είναι ο αδιαμφισβήτητος πνευματικός ηγέτης της χώρας.
Ο θαυμασμός του Μ. Ελευθερίου για τον Σεφέρη, αντανακλάται ξεκάθαρα και στην κριτική που ασκεί το 2010 στον Κόλια (γνωστό ως Ν. Καββαδία).
Ο Σεφέρης όμως δεν είναι «αριστερός». Τουλάχιστον όχι με την συμβατική έννοια. Είναι «αστός» με ότι αυτό συνεπάγεται. Τονίζει την ανωτερότητα του, περιφρονεί άλλους ποιητές (π.χ. Κόλλιας, Καρυωτάκης) και διαφοροποιείται από την «κατώτερη τάξη» με κάθε ευκαιρία. Είναι επίσης ξεκάθαρο πως δεν είναι «δεξιός» αλλά η Χούντα προσπαθεί να τον πλησιάσει τα πρώτα χρόνια.
Αν και θα συνεργαστεί με τον Θεοδωράκη το 1960, θα αρνηθεί να συνδράμει σε δουλειά του ίδιου κι άλλων «αριστερών» καλλιτεχνών το 1968, καθώς το θεωρεί αδιάφορο. Το 1969 θα μιλήσει πρώτη φορά κατά της Χούντας δημόσια.
Η κηδεία του Γ. Σεφέρη το 1971 αποτελεί μια από τις ελάχιστες πορείες διαμαρτυρίας κατά της «Χούντας των Συνταγματαρχών» που έγιναν μέσα στην επταετία.
πηγές:texni.org, convalesco.org
